Optik, manyetik, sabit veya taşınabilir diskler vardır. Hepsi verilerimizi depolamak için kullanılır. Windows sistemlerde diskler bağlı olduğu porttan aygıt yöneticisine tanıtılır, aygıt tanıtılınca otomatik olarak bilgisayar içerisine bağlanır, sürücü harfi atanır. Ancak Linux sistemlerde biraz farklı.

Sizlere birkaç serilik makalemde disk yönetimi ve dosya sisteminden bahsedeceğim.
Bu bölümde göreceklerimiz: Kök dizin, takas alanı, disk bölümleri.

Sabit veya taşınabilir bütün diskler kök dizin içerisinde /dev dizinine bağlanır. 4 tane IDE’nin bilgisayarınıza bağlı olduğunu düşünürsek bunlar aşağıdaki gibi bağlanır:

/dev/hda: Primary master.
/dev/hdb: Primary slave.
/dev/hdc: Secondary master.
/dev/hdd: Secondary slave.

Yani master olanlar asıl olan, slave olanlar yedek olanlar. Tabi bunlar IDE olarak bağlandığında gösterilecek olanlar. SATA veya usb diskler? Onlar ise aşağıdaki gibi.

/dev/sda
/dev/sdb

Burada olan sda aslında hard diskin tümünü içeren tablo. Siz hard diskinizi bölümlendirirseniz (partition) sda1, sda2 diye ayrılacaktır. Aşağıdaki gibi.

Linux disk yönetimindeki en önemli farktörlerden birisi de dosya sistemleridir. Alışagelmiş FAT veya NTFS sistemlerinden daha ziyade Linux’da EXT, BTRFS gibi disk sistemleri bulunmaktadır. Linux dağıtımları genellikle FAT ve NTFS’i tanır (normal olarak FAT’i tanıyor, NTFS için paket indiriliyor veya dağıtımla birlikte geliyor ki çoğunlukla bu yapılıyor). Ancak Windows, EXT dosya sistemini tanımıyor. Performans meselesine baktığımızda Linux, FAT altında tam performans göstermez.

NTFS ile EXT4’ü karşılaştıracağız diyelim yani dosya sistemlerini karşılaştıracağız, bakmamız gereken hangi özellikler olmalı? Şöyle sayabiliriz, dosya adı uzunluğu, maksimum dizin sayısı,  toplam dosya sayısı, içerdiği metadatalar, tek dizin altında izin verilen dosya sayısı, maksimum saklama boyutu, izin verilen karakterler gibi.

Mesela FAT sisteme tek boyutta 4GB üzeri dosya atamazsınız. Yani bunlar önemli faktörler.

Linux dağıtımlarında en çok kullanılan dosya sistemi Ext3 ve Ext4 (şu anlık).
Yalnızca Ext sistemi yok tabi. CD-ROM standardı olan iso9660, Ram tabanlı dosya sistemi SysFs, çalışan process’leri görmek ve parametreleri değiştirmek için Procfs de mevcut.

Kök Dizin Yapısı

Linux dağıtımlarının bütün sistemi buradadır. Sistem dosyaları, paketler, donanımsal veriler gibi birçok şey buradadır. Kök dizine şöyle bir gözatalım.

Bin: Sistem dosyalarının barındırıldığı yer. Yöneticinin veya diğer kullanıcılarının ortak kullandığı uygulamaları da barındırır.
Sbin: Sistem dosyalarını ve sistem yöneticilerinin kullanabileceği uygulamaları barındırır.
Etc: Sistem yapılandırma dosyalarını barındırır. Bu alan sık kullanılır.
Dev: Yukarıda da bahsettiğim gibi özel aygıt dosyalarını barındıran bölüm. Mesela cd-rom /dev/cdrom şeklinde bulunur.
Proc: Sistem kaynaklarının bilgileri burada tutulur.
Root: Ağızdan düşmeyen, sistem yöneticisinin ev dizini.
Home: Diğer kullanıcıların ev dizini.
Usr: Kullanıcıların yüklediği paketler ve bu paketlerin tüm kütüphaneleri burada bulunur.
Lib: Uygulamaların kullanabileceği kütüphaneleri barındıran dizin.
Mnt: Açılımı mount olun, tüm disk birimleri için bağlama noktasıdır.
Var: Geçici dosyaların (temp) bulunduğu dizin, log gibi.

Fiziksel diskler fabrika çıktısı olarak biçimlendirilmeden ve bölümlendirilmeden piyasada yerlerini alırlar. Linux üzerinde bunları biçimlendirmek ve bölümlendirmek isteyebiliriz. Bunun için birçok araç ve yöntem var. Tek bir fiziksel disk birden fazla mantıksal diskte bölünür, her bir mantıksal disk de farklı dosya sistemiyle biçimlendirilebilir. Fiziksel diskimizi 2 bölüme (partition) ayırıp birini NTFS diğerini Ext4 yapabiliriz.

Linux dağıtımlarında her bir disk bölümünün sahip olduğu dosya sistemine göre etiketleyen sayısal kod var. Hangi dosya sisteminin hangi kodla etiketlendiğini görmek için terminal üzerinde “sfdisk –T” komutunu deneyin.

Dilerseniz dağıtımızın disk bölümlendirme aracını da kullanabilirsiniz. Bunun için kullandığınız ortam için geliştirilen özel disk bölümlendirme araçları olduğu gibi Gparted gibi ayrı araçlar da var. Paket yöneticinizden birçok paket bulabilirsiniz.

Linux dağıtımlarında ayrıca takas alanı da oluşturuluyor. Peki nedir bu alanın hikmeti?
Takas alanı neden oluşturuluyor? Anlatayım.

Bilgisayarda yürütülen her bir işlem için sayfa olarak tabir edilen RAM blokları kullanılır. Işlemcinin, RAM’e oranla yani aktif belleğe yazma ve ondan okuma hızı, disk yani saklanılır belleğe yazma ve ondan okuma hızından fazlasıyla hızlıdır. Haliyle RAM’in boyutu işlemciyle birlikte bilgisayarın performansını yüksek oranda etkiler.

Hal böyleyken birçok işlem aynı anda yürütüldüğü sırada RAM yeterli gelmeyebilir. Bu tür durumlar genellikle yaşandığından Linux dağıtımlarında RAM’deki bazı sayfaları sabit diske atarak boş yer sağlanmaya çalışılır. Böylece RAM rahatlar. RAM’deki sayfaları diske yazma işlemine sanal bellek kullanımı denir. Sabit diskinizin üzerinde RAM gibi kullanılan disk bölümlerine takas alanı (swap area) denir.

Ne kadar takas alanı vermelisiniz peki? Donanımsal olarak kullanılan RAM miktarınızın 2 katı kadar yer kullanmanız fazlasıyla yeterli olacaktır.

Sisteminizde ne kadar takas kullanıldığı bilgilerine swapon komutuyla erişilebilir.

Ilk bölümümüzde giriş nihayetinde dosya sistemini tanımış olduk. Disk yönetimine biraz daha gireceğiz. Ikinci bölümde görüşmek dileğiyle.

Recep ŞERIT